HİPERTANSİYON VE BÖBREK
KAN BASINCI NEDİR?
Kan basıncı atardamarlarımızdan geçen kanın damar duvarlarına uyguladığı kuvvettir. Atardamarlarımız, kanı kalbimizden vücudumuzun diğer kısımlarına taşıyan kan damarlarıdır.
HİPERTANSİYON (YÜKSEK KAN BASINCI) NEDİR?
Kan basıncının genellikle olması gerekenden daha yüksek çıkması durumudur. Bu durum aynı bir araba lastiğinin haddinden fazla şişirilmesine benzer. Lastik basıncı indirilmezse yolda lastik yırtılıp ölümcül kazalara yol açabilir. Benzer şekilde yüksek kan basıncı düşürülmezse gözlerimiz, beynimiz, kalbimiz, kan damarlarımız ve böbreklerimiz zarar görebilir.
KAN BASINCI ÖLÇÜMLERİ NE ANLAM İFADE EDER?
Kan basıncı iki sayıyla ifade edilir. Örneğin 120/80.
İlk yada büyük olan sayı kalbimiz kasıldığı anda atardamarlarımızda kanın yaptığı basıncın ifadesidir. Sistolik kan basıncı olarak da ifade edilir.
İkinci yada küçük olan sayı ise kalbimiz gevşediğinde (kalp atımları arasında içine kan dolduğunda) atardamarlarımızda kanın yaptığı basıncın ifadesidir. Diastolik kan basıncı olarak da ifade edilir.
Kan basıncı tipi Ölçüm (mmHg) Ne anlam ifade ediyor?
Normal 120/80’den küçük
Şeker veya böbrek hastalığınız varsa doktorunuza başvurun Kan basıncınız ideal
Pre(ön)hipertansiyon 120/80 ile 140/90 arası İleride hipertansiyonunuz gelişebilir. Doktorunuza kan basıncının yükselmemesi için alınacak önlemler konusunda başvurun
Yüksek kan basıncı
(Hipertansiyon) 140/90 veya daha fazla Tedavi olmak için doktorunuza başvurun
Kan basıncının hangi limitte olduğunu değerlendirirken büyük veya küçük kan basıncı ölçümünün kendi limitlerine göre yüksek olanı kabul edilir. Örneğin 145-80 ölçümü sistolik , 140-100 ölçümü diastolik kan basıncı olarak adlandırılır. Her ikisi de önemlidir.
İYİ VEYA İDEAL KAN BASINCI NEDİR?
120/80 veya daha düşük kan basıncı idealdir.
Şeker veya böbrek hastalığı olanlarda kan basıncının 130/80 den düşük olması iyidir. 120/80’in altında çıkması ise idealdir. Her zaman ideal kan basıncının peşinde koşmamız gereklidir.
BELİRLİ ARALIKLARLA KAN BASINCINI ÖLÇTÜRMEK NEDEN ÖNEMLİ?
Hipertansiyon belirgin bir bulgu veya belirtisi olmayan sinsi bir hastalıktır. Erişkin toplumun üçte birinde (herhangi bir bulgu olmasa da) kan basıncı yüksek bulunmuştur. Tansiyon ilacı kullananların bile yüzde 25’inin kan basınçlarının ideal seviyelerde olmadığı anlaşılmıştır. Kan basıncımız ideal seviyelere indirilmezse hastalık zamanla beynimize, kalbimize, böbreklerimize ve diğer organlarımıza zarar verebilir.
Tansiyon ilacı içmek sorunların çözüldüğü anlamına gelmez! Kan basıncınız ideal seviyelere ulaşmadığı sürece kan basıncı yüksekliğine bağlı organ hasarı engellenemeyecektir. Bu nedenle tansiyon ilacı kullansanız dahi ideal seviyeleri yakalamak adına doktorunuzla iletişim halinde olmalısınız.
KİMLER HİPERTANSİYON RİSKİ ALTINDADIR?
o 50 yaşından büyük olanlar
o Kilolu veya obez olanlar
o Sigara içenler
o Şeker hastaları
o Böbrek hastaları
o Günde 30 cc den fazla alkol içen erkekler
o Günde 15 cc den fazla alkol içen kadınlar
o Aile bireylerinde hipertansiyon olanlar
EVDE KAN BASINCI ÖLÇERKEN NELERE DİKKAT ETMELİYİZ?
Evde kan basıncını hergün aynı zamanda ölçmeye gayret etmeliyiz.
Ölçümün 30 dakika öncesinde kafein ve sigara almamalı, egzersiz yapmamalıyız.
Ölçümden önce en az 5 dakika oturmalı ve rahatlamalıyız.
Tansiyon aletimizin manşonu (kola sardığımız kısım)kolumuza uygun (ne çok büyük ne çok küçük) olmalıdır.
Ölçüm yaparken manşonu dirseğimizin iç kısmını kapatmayacak şekilde dirseğin üst kısmında kolumuza sarmalıyız.
Sırtımız dik olmalı ve ölçüm yaptığımız kolun dirsek iç kısmı kalp hizamızda (kabaca meme ucu hizası) olmalıdır.
Yaptığımız ölçümleri kaydedip doktorumuza göstermeliyiz.
KAN BASINCINI KONTROL ETMENİN YOLLARI
1) İdeal kiloya inmek: İdeal kilomuza inerken vereceğimiz her bir kilo kan basıncımızda düşmeye yol açacaktır. Bu amaçla özellikle şekerden uzak durmalı ve egzersiz yapmalıyız.
2) Egzersiz: Hergün aktif olmalıyız. Mümkünse günde en az 30 dakika yürüyüş kilo vermemizi veya ideal kilomuzda kalmamızı sağlayacaktır.
3) Tuz (sodyum) alımını azaltmak: Yediğimiz yiyeceklerin üzerinde yazan sodyum miktarına dikkat etmeliyiz. Günlük aldığımız sodyumun yüzde 75’i işlenmiş gıdalardan gelmektedir, doğal gıdaları tercih etmeliyiz. Günlük tuz (sodyum) alımını 1500 mg’ın altında tutmalıyız. Amerika’da halen bu rakam erkeklerde 4200 mg, kadınlarda da 3300 mg dolayındadır.
4) Sigarayı bırakmak: Sigaranın içindeki binlerce zehirden biri olan nikotin kan damarlarının kasılmasını ve kan basıncımızın yükselmesini sağlar. Sigarayı bırakmak için doktorunuzdan yardım talep edin.
5) Alkolü bırakmak: Alkol alımının kan basıncını yükselttiği gösterilmiştir. Alkolü bırakmak için doktorunuzdan yardım talep edin.
6) Yağlı yiyeceklerden uzak durmak: Yağlar (özellikle doymuş yağlar) kan damarlarımızı ve kalbimizi olumsuz etkiler. Doymuş yağ genellikle hayvansal ürünlerde özellikle yağlı etler, deri ve tam yağlı süt ürünlerinde bulunur. İşlenmiş gıdalar ve fast-food türü gıdalarda da vücudumuz için zararlı doymuş yağlar vardır. Doymuş yağlar yerine margarin, tereyağı, ayçiçek veya zeytin yağı tercih etmeliyiz.
7) Belirli aralıklarla kan basıncımızı ölçtürmek: Hipertansiyon tanısı aldıysak hergün aynı zamanlarda kan basıncımızı ölçmek.
8) Sağlıklı beslenmek: Amerikan Kalp Birliği meyve, sebze ve tam tahıllı bol lifli ürünler ağırlıklı beslenmeyi önermektedir. İyi bir diyet aynı zamanda şekerden tamamen uzak durmayı gerektirmektedir.
9) Tansiyon ilaçlarını düzenli olarak almak. Doktorunuz tarafından önerilmedikçe ilaçları kesmemek.
DASH DİYETİ:
Hipertansiyon hastalarına önerilen hipertansiyonu önlemek amacıyla öngörülen diyet tedavisidir. Ulusal Kalp, Akciğer ve Kan enstitüsünün desteklediği iki ayrı çalışmada günlük toplam 2300 ve 1500 mg sodyum içeren iki ayrı diyetin de (1500 mg günlük doz daha efektif) kan basıncını düşürmede etkin olduğu gösterilmiştir.
DASH diyeti meyve, sebzeler, yağsız veya düşük yağlı süt ve süt ürünleri, doymuş yağdan ve kolesterolden fakir, tam tahıldan zengin, balık, fındık ve yağsız kümes hayvanlarından oluşan bir diyettir. Bu diyette yağsız kırmızı et miktarı azaltılmış, tatlı veya tatlandırıcı kullanımı önerilmemiştir. Potasyum, magnezyum, kalsiyum, protein ve lifli gıdalardan zengin bir diyettir.
Diğer hayat tarzı değişiklikleri ile birlikte DASH diyeti kan basıncınızı kontrol eder ve yükselmesini engeller. Düzenli fiziksel aktivite ve alkolün bırakılması ile ki,lo verebilirsiniz. DASh yeme planınınz kan basıncını düşürücü, kilo verdirici etkilerinin yanısıra kötü (LDL) kolesterolü düşürme etkisi de vardır.
DASH YEME PLANI
YİYECEK GRUBU GÜNLÜK SUNUM SUNUM MİKTARI
Tahıllar 6-8 1 dilim ekmek
1 kibrit kutusu kurutulmuş tahıl
Yarım fincan pişmiş pirinç, makarna veya tahıl
Sebzeler 4-5 1 fincan çiğ lifli sebze
Yarım fincan çiğ veya pişmiş sebze
Yarım fincan sebze suyu
Meyveler 4-5 1 orta boy meyve
¼ fincan kurutulmuş meyve
Yarım fincan taze, dondurulmuş veya konserve meyve
Yarım fincan meyve suyu
Yağsız veya düşük yağlı süt ve süt ürünleri 2-3 1 fincan süt veya yoğurt
1.5 kibrit kutusu peynir
Yağsız et, kümes hayvanları, balık 6 veya daha az 1 kibrit kutusu pişmiş et, kümes veya balık
1 yumurta
Kuruyemiş, tohum ve baklagiller Haftada 4-5 defa 1.5 kibrit kutusu kuruyemiş
1 tatlı kaşığı fıstık ezmesi
2 tatlı kaşığı tohum
Yarım fincan pişmiş baklagil (kuru fasulye ve bezelye)
Yağlar 2-3 1 tatlı kaşığı margarin
1 tatlı kaşığı sebze yağı
1 tatlı kaşığı mayonez
2 tatlı kaşığı salata sosu
Tatlı ve tatlandırıcı Haftada 5 defa veya daha az 1 tatlı kaşığı şeker
1 yemek kaşığı jöle veya reçel
1 fincan limonata
Yarım fincan şerbet
Tahıllar: Diğer bir adı hububat olan tahıllar buğday, arpa, mısır, yulaf, çavdar ve pirinç benzeri bitki ürünleri ile hasat edilen bu ürünlerin tohumlarının genel adıdır. Dünyadaki temel besin kaynaklarından olan tahıllar oldukları gibi tohum olarak olarak yada un, kepek, nişasta veya yağ olarak tüketilebilirler.
Baklagiller: Börülce, Bakla, Bulgur, Barbunya, Mercimek, Bezelye, Kuru fasülye ve nohuttur.
Kuruyemişler: Badem, Fındık, Fıstık, Kaju, Ceviz ve Antep fıstığıdır.
Yumurta: Yumurta kolesterol açısından yüksek olduğundan iki günde bir taneden fazla yenmemelidir. İki yumurta beyazında bir kibrit kutusu ete benzer oranda protein vardır. Günde iki yumurta akı özellikle albümin seviyesi düşük nefrotik sendromlu veya kronik böbrek yetmezlikli hastalarda harika bir protein kaynağıdır.
YİYECEK GRUBU ÖRNEKLER VE NOTLAR ÖNEMİ
Tahıllar Tam buğday ekmeği, tahıllar, kahverengi pirinç, tuzsuz çubuk kraker ve mısır patlağı, öğütülmüş tahıl, turta ekmeği Enerji ve lifin temel kaynağıdır
Sebzeler Brokoli, havuç, karalahana, yeşil fasülye, lahana, lima fasülyesi, patates, ıspanak, tatlı patates, domates, kabak Potasyum, magnezyum ve liften zenginlerdir.
Meyveler Elma, kayısı, muz, üzüm, portakal, greyfurt, mango, karpuz, şeftali, ananas, kuru üzüm, çilek,mandalina Potasyum, magnezyum ve liften zenginlerdir.
Yağsız veya düşük yağlı süt ve süt ürünleri Yağsız ve düşük yağlı (% 1) süt, düşük veya az yağlı peynir, yağsız veya düşük yağlı normal veya dondurulmuş yoğurt Kalsiyum ve proteinin temel kaynaklarıdır.
Yağsız et, kümes hayvanları, balık Sadece yağsız et tüketilmeli, kümes hayvanlarının derisi yenmemelidir. Protein ve magnezyumdan zengindir
Kuruyemiş, tohum ve baklagiller Badem, fındık, karışık kuruyemiş, yer fıstığı, ceviz, ayçekirdeği, fasülye, mercimek Enerji, magnezyum, protein ve liften zengindir.
Yağlar Yumuşak margarin, sebze yağı (mısır yağı, zeytin yağı, ayçiçek yağı) düşük yağlı mayonez
Tatlı ve tatlandırıcı Şeker, şurup Tatlılardaki yağ oranı düşük olmalıdır
TANSİYON İLAÇLARINI ALIRKEN NELERE DİKKAT ETMELİYİZ?
Çok değişik tipte kan basıncı düşürücü tansiyon ilacı vardır. Bazıları vücuttaki fazla sıvı ve tuzu vücudumuzdan atarak kan basıncını düşürürken, bazıları da kalp atışımızı düşürür veya damarlarımızı genişletir. Doktorunuzla aldığınız ilaçların ne işe yaradığı ve yan etkileri konusunda konuşunuz.
İlaçlarımızı hergün düzenli olarak kullanmalıyız.
İlaçların kan basıncımızı ideal seviyeye getirmeleri belli bir süre alabilir. Bu sebeple doktor kontrolünde ve sabırla ilaçlarımızı almaya devam etmeliyiz.
İlaçlara bağlı yan etki olduğunu düşündüğümüzde ilaçları kesmeden doktorumuza ulaşarak bu etkilerden bahsetmeliyiz.
İlaçları bıraktığımızda kan basıncımız bir süre normal devam edebilir. Ancak daha sonra eskisinden çok daha ciddi bir kan basıncı yükselmesi olabileceğini ve beyin kanaması, kalp krizi vb. vakaların genellikle bu ilaç bırakmalardan sonra olduğunu aklımızdan çıkarmamamız gerekir.
